Teoloji ve din felsefesi

Toplumumuzda olduğu gibi dünya genelinde de birçok kişinin karıştırdığı iki kavram olan teoloji ve din felsefesi, birbirleriyle alakalı ancak dine yaklaşımları birbirinden farklı olan disiplinlerdir. Zira din felsefesi dinin temel konuları olan Tanrı, ibadet, dua, vahiy ya da Ahiret gibi kavramları “rasyonel düşünce” çerçevesiyle ele alırken, teoloji ise tüm bu kavramları “kutsal metinleri ve peygamberlerin hadislerini kaynak alarak” inceler. Bu bağlamda din felsefesinin bir disiplin olarak kişinin kendi özgür iradesini ortaya koyarak dini ve Tanrı kavramını incelemesi söz konusu iken, teolojideyse esas alınan bazı temel noktalar bulunur. Din felsefesi için bu tarz bir yaklaşımın ya da zorunluluğun olduğu söylenemez.

Tanrıbilim ya da Dinbilim olarak da bilinen teoloji en basit takımla, insanın dahil olduğu yaşam ile dini konular arasındaki ilişkiyi inceleyen bir bilim dalıdır. Materyalist bir bakış açısı ile felsefi olarak evreni natüralizm çerçevesinde inceleyen ateist bilim insanlarının bazıları için teoloji bir bilim dalı olarak kabul edilmemektedir. Ancak günümüzde dünya üzerinde milyarlarca insanın inançları göz önüne alındığında, genel kabul Dinbilimi olarak ifade edilen teolojinin de temel bir bilim dalı olduğu yönündedir. Teolog ya da ülkemizde daha yaygın olarak bilinen adıyla “ilahiyatçı” denen Dinbilimciler, inanç kavramını modern felsefi yaklaşımlardan farklı olarak ele almaktadır.

“Aydınlanma Çağı” olarak ifade edilen dönemle birlikte eskiden neredeyse tamamı manastır ve kilise olan yani temel öğretileri din üzerine olan okulların üniversiteye dönüşmesi, “bilim” olarak ifade edilen öğretilerin de doğa bilimleri ve uygulamalı bilimler çerçevesinde gelişmesine neden olmuştur. Bu durum üniversitelerin eğitimci kadrolarının da doğa ve uygulamaları bilimler üzerine uzmanlaşan kişilerden oluşmasına, sonuç olarak da üniversite bünyesindeki teologların sayısında azalma görülmeye başlamıştır. Teolojinin ana bilim dallarından biriyken ilerleyen yıllarda alt dallardan biri haline dönüşmesi, din felsefesiyle karıştırılmasının da en önemli nedenlerinden biridir. Oysa felsefenin bir alt kolu olan din felsefesi, dini meseleler üzerine düşünmek ve akıl yolu ile fikirler üretmek gibi konuları hedefleyen bir felsefe disiplinidir.

Din sosyolojisi, din psikolojisi, din felsefesi, din tarihi ve karşılaştırmalı din gibi birçok farklı konunun da teolojiye dahil olması ile birlikte iki kavram daha da fazla karıştırılmaya başlanmıştır. Teolojinin temel inceleme alanlarının aynı zamanda din felsefesinin de ilgilendiği konular olması bu iki kavramın aynı olduğu manasına gelmemektedir. Zira felsefe disiplini olan din felsefesi ile bir bilim dalı olan teoloji benzer konuları irdeliyor olsa da, din ve Tanrı konulu araştırmalarında birbirinden oldukça farklı yaklaşım tarzlarını benimserler.