Serbest piyasa ekonomisi

İktisat biliminde kullanılan “Laissez Faire” felsefesi doğrultusunda gelişen serbest piyasa ekonomisi en basit tanımla, hükümetin piyasa fiyatlarına asgari düzeyde müdahale etmesi ve piyasa fiyatlarının alıcı ile satıcının anlaşması ile belirlenmesidir. Arz ve talebe hükümet tarafından herhangi bir müdahale yapılmadığı serbest piyasa ekonomilerinde, ürün fiyatlarının ilgili ürünün üreticileri ile tüketicileri arasında yapılan anlaşmalar çerçevesinde belirlendiği bir piyasa mevcuttur. Ancak bu aşamada belirtilmesinde yarar var ki, serbest piyasa ekonomilerinde alıcı ile satıcılar tamamen serbest bırakılmaz ve belirli durumlarda hükümet piyasaya müdahalede bulunabilir.

Teorik olarak fiyatların alıcılar ile satıcılar arasında yapılan anlaşmalarla belirlendiği serbest piyasa, zorlama ve aldatma gibi yönelimlere de açık bir ekonomidir. Kağıt üzerinde ürün satıcılarının ve alıcılarının herhangi bir aldatmaca yapmaması gerekse de, hayatın gerçekleri düşünüldüğünde bu durumun söz konusu olmadığı aşikardır. Hükümetler, piyasada sahtekarlık veya zorlama yapılması halinde bazı kısıtlamalara gidebilir. Zorlama halinin yaşanmaması için serbest piyasa ekonomilerinde gerçekleştirilen tüm alım satımların gönüllü olarak yapılması gerekir.

Serbest piyasa ekonomilerinde hükümetin pazara müdahale ettiği durumlar genellikle alıcı ve satıcıların güvenliğini sağlamak içindir. Bu nedenle serbest piyasaların geçerli olduğu ülkelerin yönetimindeki hükümetler, pazaryerinin bakımının karşılanması için aldığı verginin dışında herhangi bir güç kullanmaz. Ancak ülkemizde ve dünyanın diğer ülkelerinde bazı iktisatçılar, piyasanın daha verimli hale gelmesi için hükümetin vergi almaması gerektiğini de düşünmektedir. Ancak dünya genelinde uygulanan serbest piyasa ekonomileri düşünüldüğünde bu tür uygulamaların tam anlamıyla gerçekleştirildiği ülke olmadığı da bir gerçektir.

Ekonomik aktiviteleri doğrudan etkileyecek olan kararların alınmasına büyük ölçüde katılmayan hükümetler, serbest piyasa ekonomisi bünyesinde yer alan bireylerin karar merci olmasını sağlar. Serbest piyasa ekonomilerinde devlet, kimin ne üreteceğine ve ne kadar üretim yapacağına karışmamaktadır. Aynı şekilde alıcıların da hangi maldan ne kadar alacağı serbest piyasada yer alan bireylere bırakılan bir karardır. Serbest piyasa ekonomisinde tüm bu kararlar, arz ile talep tarafından belirlenmektedir. Piyasa genelinde oluşan arz ve talep ilişkisi, bireylerin ekonomik faaliyetlerini de yönlendirmektedir. 18. yüzyılda Avrupa coğrafyasında şekillenmeye başlayan serbest piyasa ekonomisi fikri önceleri yoğun bir şekilde eleştirilse de, kısa süre içinde dünya genelinde kabul görmüştür.

Rahnansaika