Muz cumhuriyeti

Politik bir deyim olarak söylenen “Muz Cumhuriyeti” kavramı, bilindiği kadarıyla ilk defa O. Henry takma adını kullanan ABD’li yazar William Sydney Porter tarafından ortaya çıkartılmıştır. Bir ülkenin bilhassa uluslararası alanda uyguladığı politikanın iktidarsız olduğu manasına gelen Muz Cumhuriyeti deyimi, ayrıca ekonomik anlamda zorluk çeken ülkeler için de kullanılır. Ülke yalnızca bir ya da birkaç ürün üretebiliyor ve ürettiği bu sınırlı sayıdaki ürünün ihracatıyla ekonomisi güç bela ayakta tutabiliyorsa, bu ülkenin bir “üçüncü dünya ülkesi” olduğu söylenebileceği gibi kısaca ülkeye Muz Cumhuriyeti de denebilir.

O. Henry tarafından kullanılan Muz Cumhuriyeti kavramı ayrıca, bu tür ekonomik açıdan dar boğazdaki ülkelerde yönetimi elinde tutan ve halk ne kadar fakir olursa olsun seçkinler olarak ekonomik anlamda büyük refah içerisinde olan grupların var olduğu ülkeleri de tasvir etmek için kullanılmıştır. Küçümseyici bir siyasi deyim olarak kısa zamanda birçok insan tarafından kullanılan Muz Cumhuriyeti söylemi, ekonomik açıdan kötü bir duruma sahip ve vatandaşları fakir olduğu halde yönetici konumundaki seçkinlerin büyük bir bolluk içerisinde olduğu ülkelerin tamamını kapsamaktadır.

Bilindiği kadarıyla Orta Amerika’da demokratik bir cumhuriyet olan Honduras, Muz Cumhuriyeti deyiminin ilk defa kullanıldığı ülkedir. 1900’lerde tüm ülkede başlı başına bir güç haline gelen United Fruit Company tarafından yapılan ticarete bağımlı olan Honduras halkının geçinmek için ürettiği meyveleri bu şirkete satmaktan başka çaresi yoktu ve bu durumda ülkeyi bir Muz Cumhuriyeti yaptı. Bu deyimin ismiyse, 1871 yılında Kosta Rika’da yaşanan bir olaydan gelmektedir.

1871 yılında ABD kökenli bir demiryolu şirketinin Kosta Rika’da başladığı demiryolu çalışmaları, kısa zaman içerisinde işçi maliyetleri yüzünden şirketin büyük bir maliyetle karşılaşmasına neden oldu. Demiryolu şirketi hem işçilerin karnını daha ucuza doyurmak hem de muz ihracatından ekstra kar elde etmek için demiryolunun etrafına muz ağaçları dikmeye başladı. Takip eden süreç içerisinde demiryolu şirketi muz ticaretinin oldukça karlı bir iş olduğunu fark edince Latin Amerika genelinde “United Fruit Company” olarak oldukça geniş topraklar satın alır ve böylece Latin Amerikalı halkın tek bir şirkete bağımlılığı başlamış olur. Ekonominin birkaç ürünün üretimine ve “tekellere” bağlı olduğu bu ülkeler de bu dönemden sonra Muz Cumhuriyeti olarak anılmıştır.